قلعه فلك الافلاك 

قلعه يا دژ شاپورخواست بر روي تپه بزرگ سنگي فلك الافلاك در ميان شهر خرم آباد با چشم اندازي فوق العاده زيبا قرار گرفته است. از زير تپه اي كه قلعه روي آن ساخته شده يك چشمه بزرگ و پر آب جاري است كه به چشمه گلستان معروف است. پايه هاي قلعه روي تيغه هاي سنگي استوار شده. تاريخ بنا و نام سازنده اصلي آن مشخص نيست ولي باستان شناسان احتمال ميدهند كه اين قلعه مربوط به دوره ساسانيان باشد.

 در ادوار مختلف نامهاي گوناگون داشته است: "دژ شاپور خواست"، "قلعه خرم آباد" و "قلعه فلك الافلاك" از آن زمره اند. نام فلك الافلاك از زمان قاجاريه بر اين قلعه گذاشته شد. 

قلعه داراي هشت برج است، محيط كل آن 60/228 متر و بلندترين ديوار آن تا سطح تپه 5/22 متر ميباشد. داراي دو صحن، 124 اتاق و 11 كفش كن در بين اتاقها است. در شمال شرقي آن راهرويي ساخته شده كه با 7 پله به محوطه اي كه چاه معروف قلعه در آن واقع شده منتهي مي شود. عمق اين چاه تا انتهاي تپه و تا چشمه زير تپه مي رسد. در گذشته آب مورد نياز ساكنين قلعه از اين چاه تامين مي شده است و از همين راهرو مي توان به پشت بام قلعه رسيد و چشم انداز زيباي شهر را مشاهده كرد. از قلعه فلك الافلاك كه بارها مرمت و بازسازي شده در دوره هاي مختلف استفاده هاي متفاوتي شده است. در زمان حكومت آل حسنويه خزانه سلطنتي، در دوره هاي اتابكان و صفويه مركز سياسي اداري حكام لرستان، در دوره حكمراني واليان دژي مستحكم در برابر تهاجم بيگانگان، در اواخر دوره قاجار و آغاز حكومت پهلوي پناهگاه و سنگر مبارزه عشاير عليه حكومت تازه تاسيس پهلوي، و از سال 1302 در اختيار  ارتش  بوده و بيشتر زندانيان سياسي قديمي از جمله آية اله كاشاني بخشي از عمر خود را در اين قلعه گذرانده اند. اين قلعه يكي از بنا هاي تاريخي است كه با گذشت زمان هنوز استوار و پابرجا مانده و اثري مهم و محكم با جاذبه هاي جهانگردي فراوان است كه امروز بيش از هر زمان ديگري مي توان از آن استفاده نمود.

 در سال 1248 اين قلعه در فهرست آثار ملي به ثبت رسيد و اكنون در اختيار ميراث فرهنگي استان لرستان است. اين بنا علاوه بر ويژگيهاي معماري پر صلابت و قدمت تاريخي و باستاني داراي موزه اي از گنجينه هاي منحصر بفرد لرستان است كه اعجاب هر بيننده اي را مي انگيزد. و در نهايت اينكه اين بنا جزء 30 بناي ملي كشور است كه براي ثبت به سازمان جهاني يونسكو معرفي شده اند

شعر:::::::::::::::::::::(بیرنون باجولون ئو بالاگریوه - صد هزار سوار دارن سی هر چی دیوه)                                                                                                          

ساماندهي فلك الافلاك، از رؤيا تا واقعيت

 چنانچه شرايطي فراهم شود كه با تأمين خواستهاي متوليان بخش هاي ساكن در اطراف مجموعه، اين محوطه براي ايجاد يك مجموعه تفريحي سياحتي تخليه شود، پاي گردشگران بسياري به خرم آباد كشيده مي شود.

 بناي تاريخي قلعه فلك الافلاك در مركز شهر خرم آباد و بر روي تپه اي باستاني و مرتفع ساخته شده است. در دامنه شمالي اين تپه كه بناي هشت برجي قلعه فلك الافلاك بر فراز آن قرار گرفته، چشمه پرآبي نيز در داخل اين قلعه جاري مي باشد.

اين دژ به سبب سابقه طولاني در متون تاريخي با نامهاي گوناگون وگاه با املاهاي متفاوت نظير «دز بز»، «سابر خاست»، «شاپور خواست»، «قلعه خرماباد» و سرانجام قلعه فلك الافلاك ياد شده است. برخي زمان احداث بناي فلك الافلاك را به زمان شجاع الدين خورشيد سرسلسله اتابك لر كوچك نسبت داده اند.

سابقه وجود مركزي سياسي در گلوگاه اين دره تاريخي، به زمانهاي بسيار دور، از جمله به دوره ساساني مي رسد. و در طول دوره حكمراني امراي برزيكاني و مخصوصاً در دوره حكومت اتابك لر كوچك، گسترش يافته و ملحقاتي بر آن افزوده شده است. اشاراتي تاريخي، وجود بارويي خشتي گرداگرد اين دره را تأييد مي كند كه به سمت غرب گسترش داشته است. اين باروي دو لايه داراي دوازده برج بوده است و به اعتبار وجود آن، عامه هنوز هم قلعه فلك الافلاك را دوازده برجي مي نامند. مساحت اين قلعه با قاعده اي نامنظم حدود 5300 مترمربع است و فضاي داخلي آن با ايجاد دو صحن نسبتاً بزرگ و تالارها و اتاقها و راهروهاي رابط حول اين دو صحن آراسته شده است.

اين اثر تاريخي نگين آسا، كه مظهر صلابت و شكوه فرهنگ مردمان و تاريخ پرفراز و نشيب سرزمين زاگرس مياني است، به شماره 883 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده و عنوان موزه فلك الافلاك را به خود گرفته است.

در فضاي داخلي اين دژ، كتابخانه تخصصي، آزمايشگاه تحقيقاتي مرمت آثار تاريخي، گنجينه باستان شناسي (دورانهاي پيش از تاريخ، تاريخي، اسلامي)، مردم شناسي و چاپخانه، داير شده و مورد بهره برداري است. همچنين در نظر است بعد از مرمت و آماده شدن ديگر فضاهاي مناسب دژ، مجموعه هاي فرهنگي آن گسترش يابد و به يكي از موزه هاي ملي ايران تبديل گردد. اما اطراف اين مجموعه تاريخي به صورت كامل در احاطه مراكز نظامي و فرهنگي قرارگرفته است بطوري كه در گذشته هيچ راهي بجز راه مهمانسراي ارتش براي واردشدن به قلعه فلك الافلاك وجود نداشت و با تلاش مسؤولين دستگاههاي مختلف، اكنون تنها يك راه كوچك و باريكي كه بازديدكنندگان از اين بناي تاريخي كه براي تماشاي اين اثر به اين شهر وارد مي شوند به وجود آورده اند كه آن هم باعث سردرگمي آنان مي گردد. متأسفانه ساخت و سازهاي اطراف اين آثار ارزشمند تاريخي، نماي بدي را به اين مجموعه بخشيده است. چنانچه بامساعدت و همكاري مسؤولين ذيربط در سطح كشور بتوان اطراف اين مجموعه زيبا را ساماندهي كرد، منطقه وسيعي ايجاد مي شود كه قابل تبديل به يك مركز تفريحي و توريستي است و مي توان جلوه زيبايي را در كنار اين اثر ملي ارزشمند ايجاد كرد.

مهندس انصاري سرپرست سازمان مسكن و شهرسازي استان لرستان گفت: يكي از برنامه هايي كه ما آن را پيگيري خواهيم كرد، بهسازي اطراف قلعه فلك الافلاك است كه باتوجه به مسائل مالي آن تاكنون به نتيجه اي نرسيده است. وي افزود: البته اين كار فرابخشي است و كار ساماندهي اطراف قلعه فلك الافلاك بايد بامساعدت مسؤولين استان، مسكن و شهرسازي، استانداري، سپاه، ارتش، دانشگاه لرستان انجام شود. وي افزود: اجراي طرح ساماندهي نياز به ايثارگري و گذشت دارد تا انشاءالله آرزوي ديرينه و خواسته قلبي مردم استان جامه عمل پبوشد.

وي با قول مساعد در زمينه ساماندهي اطراف اين بناي تاريخي گفت: ما مذاكراتي با شهرداري و شوراي شهر در اين زمينه داشته ايم. در ادامه ضروري است صحبت هايي با فرماندهان و تصميم سازان در نيروهاي سپاه وارتش و دانشگاه انجام شود و حتماً نيازهاي آنها تأمين گردد. وي در ادامه با اظهار تأسف از روند كند ساماندهي اطراف اين قلعه كهن گفت: متأسفانه اين بناي بزرگ تاريخي مورد بي مهري قرار گرفته است.

وي در ادامه با تأكيد بر لزوم همياري مديران استان ومسؤولان دستگاههاي نظامي گفت: قلعه فلك الافلاك، نماد استان لرستان بلكه يك نماد ملي است. بايد موقعيت زيبايي و متناسبي را در اطراف آن به وجود آوريم.