دولت الکترونیک و روند آن در ایران

گزیده ای از سخنرانی آقای دکتر بیک زاده (کوالا لامپور  28/11/1382)

پیشگفتار

یکی از سیاستهای کلان نظام و دولت جمهوری اسلامی ایران در برنامه سوم توسعه اجتماعی و اقتصادی کشور استفاده هرچه بیشتر و بهتر از امکانات جدید الکترونیک و مخابرات و رایانه است که امروزه به فناوری اطلاعات و ارتباطات یا ICT شناخته می شود. متاسفانه بر خلاف وجود امکانات مختلف سخت افزاری و نرم افزاری در سازمانها و ادارات دولتی و به علت عدم استفاده بهینه از آنها، فاصله بسیار زیاد و چشمگیری میان سطح دانش فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشور و دیگر نقاط جهان وجود دارد.

این فاصله خود به عنوان شاخصی برای شناسایی میزان عدم توسعه یافتگی کشور در سطح بین المللی تبدیل شده است. از سوی دیگر راهبردهای مصوب و کلان توسعه بلند مدت کشور مبنی بر کاهش بدنه دولت و و اگذاری امور تصدی گری به بخش خصوصی و افزایش توان نظارتی و اعمال حاکمیت در بخشهای مختلف نظام سیاسی – اداری، ضرورت استفاده از شیوه های جدید و الزاما فناوری های نوین را آشکار می سازد. برنامه کلی دولت در این زمینه تحت عنوان توسعه و کاربرد فناوری اطلاعات (تکفا) چند سالی است که در دست اقدام و اجرا می باشد. یکی از طرحهای این برنامه تحقق دولت الکترونیک است. متن حاضر که در این راستا ارایه می شود، تلخیص شده سخنرانی آقای دکتر بیک زاده عضو هیت علمی مرکز فناوری اطلاعات مالزی و در جمع گروهی از مدیران سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور در محل سفارت جمهوری اسلامی ایران در کوالالامپور – مالزی و در بهمن ماه 1382 می باشد.

امید آنکه با مطالعه متن حاضر گوشه هایی هرچند اندک از مفهوم تحقق دولت الکترونیک برای شما روشن گردیده و سببی در جهت مطالعه عمیق تر در این راستا گردد.

دولت الکترونیک چیست؟

دولت الکترونیک تماما راجع  از فنü سازمانهای دولتی با یکدیگر همکاری پویا داشت باشند. üبه موارد زیر است:   ارایه و تامین خدمات بهتر برای افراد و سازمانهاییüآوری اطلاعات بهره گیری شود.   گسترش استاندارد و وüکه با خدمات و اطلاعات دولتی سروکار دارند. عمده انتظارات:   تامین بستریü ارایه موثرتر خدمات به مردم و جامعه üحدت رویه در ارایه خدمات دولتی  مناسب برای همکاری سازمانهای دولتی از طریق فن آوری های جدید. توجه داشته باشید که اجرای دولت الکترونیک یک پروژه بزرگ فناوری اطلاعات نیست

چرا باید در ایجاد دولت الکترونیک مشارکت داشت؟

دولت الکترونیک خدمات بهتر و منسجم تری به ما به عنوان افراد جامعه ارایه کرده و محیط بهتری را برای ساختن اقتصاد  دولت الکترونیک کارvمبتنی بر دانایی و رفاه و ایجاد ثروت پایدار تامین می کند.   امروزهv ارایه خدمات ارزنتر می شود. vمبادله و همکاری با دولت را تسهیل می کند.  ما انتظار داریم که ارایه خدمات و اطلاعات در تمام ساعات شبانه روز و در محل کار،  ما با سرعت راههای جدیدvمنزل، مدرسه و... به صورت برخط (Online) وجود داشته باشد.  ارتباطات در تجارت و زندگی شخصی خود را پذیرفته ایم. دولت الکترونیک یعنی تغییر شیوه امور حاکمیتی و بهبود نظام مدیریت دولتی بر امور اجرایی کشور چگونه دولت الکترونیکی طراحی می شود؟ دولت باید سه موضوع مهم زیر را که عاملهای اصلی موفقیت  چشمvاجرای دولت الکترونیک هستند تعریف و تبیین کند. این موضوعها عبارتند از:   برنامه اجرایی چشم انداز عبارتست از بهبود امور اجرایی دولت بهv راهبرد vانداز  منظور تهیه و تامین کارایی، اثر بخشی، برابری و عدالت برای همگان.

اهداف دولت الکترونیک

• خدمات بهتر: خدمات راحت تر و مطمئن تر با هزینه کمتر و ارزش و کیفیت برتر.

• کارایی و اقتصادی بودن: اطلاعات و خدمات ارزانتر و بهتر برای مشتریان و پرداخت کنندگان مالیات.

• بهبود شهرت: ایجاد و بهبود چهره و تصویری از ایران به عنوان کشوری جذاب برای اقامت و تجارت.

• مشارکت هرچه بیشتر مردم در دولت و حکومت: آسان سازی مشارکت و اعلام نظر مردم در دولت و امور اجرایی.

 • هدایت و رهبری: پشتیبانی از جامعه مبتنی بر دانش و گسترش فرهنگ نوآوری در بدنه دولت.

• راهبرد:انتقال فرایندهای داخلی و خارجی انجام امور به سمت مشتری گرایی که بر پایه فناوری های مبتنی بر شبکه و بهره گیری از فناوری ارتباطات امکان پذیر است.

معنا و مفهوم دولت الکترونیک برای مردم عادی چه خواهد بود؟

 منظور از ایجاد دولت الکترونیک  برای مردم آسان تر است که نظرات خود را وحدت و نه تفرقه مردم است.  خدمات بهتری به مردم توسط سازمانهای دولتی ارایه می شود. به دولت منتقل کنند.  خدمات بهتر و یکپارچه تری به مردم ارایه خواهد شد زیرا سازمانهای دولتی به طور  آگاهی و اطلاعات مردم از قوانین وموثرتری با یکدیگر تعامل و همکاری خواهند داشت.   فرصتها از دست مقررات، آیین نامه ها، خط مشی ها و تنوع خدمات بیشتر خواهد شد.  نخواهند رفت زیرا هیچ سازمان دولتی مسئولیت رهبری و هماهنگی دولت الکترونیک را به  مردم به سرعت به دو گروه دارای امکانات و فاقد امکانات تنهایی بردوش نخواهد داشت.   به دلایل مختلفی مردم ممکن است ترجیح دهند بهره گیری ار فناوری تقسیم خواهند شد.  از خدمات دولت الکترونیک استفاده کنند.

از آنجمله می توان به سختی یا هزینه بالای ملاقات و انجام حضوری خدمات مورد نظر و یا به روز بودن نسبت به مدارک و  با تامین خدمات سریعتر و منعطف تر تغییرات روالهای در مراجعات حضوری اشاره کرد.  دولت الکترونیک برای مردم به منزله تعامل با دستگاههای دولتی در زمان مناسب برای آنها و بدون مراجعه به نزدیکترین اداره مربوط و ایستادن در صفهای طولانی خواهد بود.  استفاده از دولت الکترونیک برای ساکنین مناطق دور افتاده مزیت بسیار بزرگی است. همچنین مشارکت مردم در نظر خواهی های دولتی و رای دادن به صورت برخط را ممکن می  با توجه به دسترسی آسانتر به اطلاعات مردم بهتر و بیشتر در امور مربوط به سازد.  زندگی روزمره خود مطلع می شوند.

معنای دولت الکترونیک برای گارگاههای بزرگ و کوچک چیست؟

کارگاهها کار با سازمانهای دولتی را بسیار ساده تر و  تجار و مسئولین کارگاهها می توانندvکم هزینه تر از وضعیت فعلی خواهند یافت.  اطلاعات صحیح و مناسب در مورد قوانین و مقررات و همچنین شیوه کار ومبادلات یکپارچه  با تشویق استفاده از اینترنت، دولت الکترونیک به طور غیر مستقیمvرا استفاده کنند.  فرصتهای زیادی را (بویژه برای کارگاههای کوچک) جهت گسترش و تداوم فعالیت فراهم می  منافع چشمگیری برای کارگاهها با مشارکت دولت در ایجاد اقتصاد مبتنی برvآورد.  اطلاعات حاصل می شود. زیرا اگرچه تمرکز ایجاد دولت الکترونیک بر ارایه خدمات دولتی به صورت برخط است لیکن اثرات این عمل باعث ایجاد جنبش و حرکت در مورد خدمات تجاری ایران در اقتصاد جهانی شده و اثرات مثبتی در ارزیابی توانمندی کشورمان در این رابطه دارد.

بهبود خدمات عمومی:

اطلاعات بهنگام از طریق سیستمهای یکپارچه فناوری اطلاعات در زمینه های زیر به اشتراک گذارده می شوند.

 • امور قضایی

• نظارت بر شاخصهای زیست محیطی

• واکنش به حوادث غیر مترقبه

• نظام حمل ونقل و ترابری

• بهداشت و درمان

• بهزیستی و رفاه

ایمنی و امنیت شهروندان معنای دولت الکترونیک برای کارکنان و سازمانهای بخش دولتی چیست؟

ایجاد دولت الکترونیک اثرات قابل توجهی از نظر راهبردی، سازمانی و فرهنگی بر کارکنان بخش عمومی خواهد داشت.

آیا دولت الکترونیک به معنای از دست رفتن شغل برخی از افراد است؟

 پیوستن به عصر اطلاعات به معنای تغییر در مهارتهایü مورد نیاز برخی مشاغل و در نتیجه رشد و کوچک شدن بعضی از سازمانها و نهادهای دولتی  روال و شیوه کار عده ای از کارکنان از حالت دستی به ارایه و عمومی خواهد شد.   رشد قابل توجهی در نقش افرادی که می توانند به خدمات برخط تغییر خواهد کرد.  استفاده کنندگان از خدمات دولتی (از طریق دولت الکترونیک) ارایه خدمت نمایند، در  واحد دولت الکترونیک مقابل نبود و یا کمبود نیروهای ماهر بوجود خواهد آمد.  هماهنگی لازم را در کوششهای هر یک از کارکنان در مورد بهره گیری از فرصتهای بوجود آمده در دولت الکترونیک به عمل خواهد آورد. دسترسی به دولت الکترونیک: کسانی که  دولت الکترونیک به معنای جایگزین کردن روشهای کامپیوتر ندارند چه باید کنند؟  کامپیوتری با روشهای فعلی کار و تماس با دولت نیست؛ بلکه ارایه گزینه ای جدید در  مردم هنوز می توانند امور خود را از طریق مراجعه مستقیم، کار و تماس با دولت است.حتی اگر کسی علاقمند و یا توانایی تماس تلفنی و یا حتی فرستادن نامه انجام دهند.  استفاده از کامپیوتر را نداشته باشد، کسانی هستند که او را در این امر یاری کرده و خدمات برخط مورد نیاز وی را تهیه و به او ارایه کنند. خدمات برخط(Online Services)  از آنجا که برخی خدمات دولتی نیاز به پرداخت هزینه های مربوط از طریق کارتهایv اعتباری و به صورت برخط دارد، نبود مکانیزم این گونه پرداختها و عدم پذیرش وجه قانونی امضاء الکترونیکی، در فرایند رشد و تکامل خدمات برخط مانع بوجود آورده اند.  از کل جایگاههای اینترنتی دولتهای الکترونیک مورد بررسی قرار گرفته، فقط یک درصدv آنها (درگاه دولت الکترونیک تایوان) کارت اعتباری و دو درصد ( دولتهای الکترونیک تایوان و ایرلند) امضاء الکترونیکی را می پذیرند. هزینه های ایجاد دولت الکترونیک آشکار است که یکی از موانع اصلی در ایجاد و گسترش دولت الکترونیک در سطح جهان، هزینه توسعه زیربناها و ایجاد جایگاه های ایترنتی می باشد. برخی از جایگاههای اینترنتی مانند جایگاه های کشورهای کاراییب که شدیدا مورد مراجعه گردشگران هستند، با پذیرش تبلیغات تجاری بخشی از هزینه ها را تامین می کنند. به عنوان یک گزینه برای کشورهای کوچک و فقیر می توان پروژه های کوچک دولت الکترونیک را در سطح مناطق تعریف کرده و اجازه داد تا آنها با گرد آوری اعتبارات کوچک مناطق، بار هزینه های کلان را تا حد زیادی تعدیل نمایند.

نويسنده متن اصلي: علی رضا حسینی {کارشناس ارشد}